15.06.2013

Çingizxanın qəbiri haradadır?

2000-ci il  15 sentyabrında Pekinin kütləvi informasiya vasitələri sensasiyalı açılış edərək Çin arxeoloqlarının əfsanəvi sərkərdə  Monqol imperiyasının banisi olan   Çinqisxananın qəbirini  aşkar etmələri.  haqqında bildirdilər. 


Bir neçə yüz il idi ki ,Çinqisxanın məzarının yeri  alimlərin axtarışlarının və  mübahisələrinin və bütün dünyanın xəzinə ovçularının maraq obyekti idi. Amma  monqol mütəxəssisləri və xalqı hesab edirlərsə ki, onların böyük əcdadının qəbiri harada isə Ulan-Batordan (əfsanəyə görə o Burxan-Xaldun dağında dəfn edilib) şimalda dağlıq yerindədir, onların Çin kolleqaları inandırırlar ki, qəbir onların tərəfindən Çinin ərazisində Altay dağlarının ətəyində  Monqol-Çin sərhədinə yaxın yerdə aşkar edilmişdir.
Çinqisxan 1227-ci ildə Si-Sya tanqutlarının ölkəsinə yürüş vaxtı ölmüşdür. Onun ölümünün bir neçə  versiyası var. Onlardan birinə görə, vəhşi atlara ov vaxtı sərkərdənin atı  nədənsə qorxub və kənara sıçramışdı,  xan isə atdan yıxılmışdır.
 Bundan sonra qoca imperator  özünü pis hiss etdi. Onun sərkərdələri yürüşü dayandırmağı və evə qayıtmaq istəyirdilər, amma Çinqisxan yürüşün davamında təkid etdi. Və hətta ölümündən əvvəl  o tələb etdi ki, onun ölümü  tanqutların üzərində son qələbəyə qədər  gizli qalsın. Başqa versiyalara görə,  Marko Polo  yazırdı ki, xan oxla yaralanmadan  öldü və hətta ildırım çaxmasından öldüyü versiyasını başqa səyahətçi Plano Karpine bildirmişdir. Lakin məhşur monqol əfsanəsinə görə, Çinqisxan tanqut  xan arvadı tərəfindən vurulmuş yaradan öldü. Hiyləgərliyi və qəddarlığı ilə  fərqlənən tanqut xanı Şidurxo-Xaqan onu özü göndərmişdir. Bu əfsanəyə görə, gözəl  xanın boynunu dişləyir, yuxu arteriyaya zərər vurur, və xan qanaxmadan ölür.
Hər halda  bütün alimlərin  fikrinə  üst-üstə düşür ki, xan 1227-ci ildə ölmüşdür və bu ölüm təbii olmamışdır.
  Köhnə dünyanın 4/5-ini tutmuş dünya dövlətlərinin ən böyüyünün başçısı ,yarım milliard insanın hökmdarı, saysız-hesabsız sərvətlərin sahibi, o öz günlərinin sonuna kimi cah-calaldan və sərvətlərdən  uzaq olmuşdur. Orta Asiyanın fəth edilməsindən sonra onun sərkərdələri çox gözəl türk dəmir geyimi və Dəməşq tiyəsi aldılar, amma  Çinqisxan, baxmayaraq ki,  silahın ehtiraslı həvəskarı idi, prinsipial olaraq onlar kimi etmədi  və  müsəlman cah-calalına laqeyd qaldı. O köçəri geyimini geyinməyə davam edirdi, qədim adətlərin tərəfdarı idi və öz xalqına  Çin və müsəlman mədəniyyətlərinin təsirinə  düşməməyi və adətlərə  sadiq qalmağı vəsiyyət etmişdir. 
  Onun dəfn olduğu  yer ciddi şəkildə gizlədilirdi. Qəbiri yerlə tənləşdirmək üçün min atın köməyi ilə torpaq tapdanaraq düzləşdirildi. Dəfn prosesində 2000 insan iştirak edirdi. Bu insanları dərhal mərasimin sonuna yaxın xanın qoşunundan 800 atlıi  tikələrə doğradılar. Bu 800 döyüşçü də çox  yaşamadılar: tezliklə onları edam etdilər ki,qəbrin  yerini heç kim bilməsin. Sonra xüsusi patrullar yollanmışdılar  ki, yaxında görünən hamını  öldürsünlər. 
 Çoxlu sayda arxeoloqlar qəbirin axtarışına çıxanda,arxeoloqlar üçün monqol hökuməti tərəfindən tək şərt xar idi — onların böyük əcdadının cənazəsi narahat ediməsin. Ekspedisiyalar bu qəbirin axtarışına milyonlarla dollar xərclədi, amma onların səyləri hədər oldu.

Düzdür, ziddiyyətlərsiz keçinmədi. Hələ 1950-ci ildə Çində çinlilərin iddiası üzrə   Sinxay-ın şimal əyalətində aşkar edilmiş böyük Çinqisxanın külü saxlanılan  mavzoley tikilmişdir.   Amma  Urumçidə və Çinqisxanın qəbrini açanlardan biri olan tarix muzeyin rəhbəri  professor Xu Çan  inandırır ki, Çin mavzoleyində saxlanılan kül xana aid ola bilməz.
İndi yalnız elmi ekspertizanın nəticələrini gözləmək qalır. Əgər bu qəbirdə həqiqətən Çinqisxanın cənazəsi və xəzinələrini gizlədilibsə, onda bu tapıntını  II-minilliyin  ən böyük tapıntısı hesab etmək olacaq. 

http://www.k-w.ru/fa/welsag/osag8/