Tarix fənninin tədrisi prosesində layihə işinin təşkili və rolu.

Hörmətli oxucular!Sizlərə "Kurikulum"jurnalının 2013 il  3

buraxılışında dərc olunan məqaləmi təqdim edirəm.

Müəllif:Kürdəmir şəhər 1 saylı tam orta məktəbin tarix müəllimi  İbrahimova Gülbəniz Qeyrət qızı.

Məqalə tarix dərslərində layihə işinin düzgün təşkili və  dərsin effektivliyinin artırılması barədədir.Layihə işinin növləri,planlaşdırılması və nümunələri haqqında geniş məlumat verilir.

    İnsan həyatında hər yeni bir dövr insandan dəyişməyi ,yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyaraq özündə yeni bacarıq və keyfiyyətlərin aşkar edilməsini tələb edir.Müasir qloballaşma gedən dünyamıza yeni insan tələb olunur.Bu insan yalnız bilikli olmaqla kifayətlənməməli,bu biliklərə yiyələnmə prosesinə fərqli baxmalı və bu biliklərdən günü-gündən dəyişən dünyanın ona gətirəcəyi problemlərin həllində istifadə edə bilməlidir.Və bu yeni şəxsiyyəti məkəb hazırladığı üçün birinci növbədə dəyişikliklər məktəb müəlliminin öhdəsinə düşür.Belə olduqda ənənəvi təlimin bu problemin öhdəsindən gəlməsi mümkün deyil.Və əlbətdə ki ,bu zaman müəllimin köməyinə  zamanın tələblərinə adekvat cavab verən yeni təlim metodları və vasitələri gəlir.Yeni metodlardan biri olan layihə işi haqqında çox danışılır.Lakin bu məqalədə çalışacam ki,layihə işinin tarix dərslərindəki effektivliyi haqqında sizlərə məlumat verim.

       Layihə işinin təşkili bizə təlim zamanı  ilk növbədə problemin həlli və fəaliyyət baxımından  çox məqsədəuyğundur.Şəxsiyyətyönümlülük,əməkdaşlıq bacarıqlarının aşılanması da bu metodun üstünlüklərindəndir.Bu gün təhsil layihələri özündə təlim,yaradıcılıq,oyun fəaliyyətlərini cəmləyərək,qarşıya qoyulan bir məqsədə ,birlikdə  ,vəzifələri bölərək  çatmağı nəzərdə tutur.Şagirdlərin gücünü nəzərə alaraq layihə işinin 5 növünü ayırırlar:araşdırma,yaradıcı,oyun və yarış,informasiya toplama,praktik iş .

   Layihə işinin ən vacib tərəfi isə şagirdlərin müxtəlif mənbələrdən aldıqları məlumatların içərisindən lazımlısını seçmək,onu idarə etmək,nəticə cıxarmaqdır.Layihələrin hazırlanması şagirdlərdə informasiyanı  sərbəst əldə edərək onu lazımi istiqamətə yönəltməyi öyrədir. Layihə hazırlandığı zaman şagird mərhələlərlə qarşıya qoyduğu məqsədə çatmaq üçün addımlayır. Bu mərhələlər məqsəddən nəticəyə yönələrək sonda işin müzakirəsi ilə bitir .Hazırladıqları layihəni digər şagirdlərə nümayiş etdirən şagirdlər gördükləri  işin vacib olduğunu anlayır.

   Layihə işini planlaşdıran müəllim aydın dərk etməlidir ki,bu işi nə üçün planlaşdırır,qarşıya hansı məqsəd qoyur və işi həyata keçirən zaman şagirdlər hansı mərhələlərdən istifadə edəcək. Hazırlığın ilk mərhələləri müəllimin köməyi ilə şagirdlərin düzgün istiqamətlənməsinə yardımçı olur.Müəllimin köməyi ilə şagirdlər  düzgün fəaliyyət istiqamətini seçir,qrup üzvləri arasında iş bölgüsü gedir,layihənin hazırlanma planı tutulur.Sonrakı mərhələdə şagirdlər tam sərbəst işləyirlər.Sonda dərsdə layihə təqdim olunur.Layihə işləri xüsusi hazırlıq tələb etdiyi üçün şagirdlərə dərsdən bir  həftə əvvəl  tapşırıq vermək daha səmərəli olar.

    Layihə işinin nəticəsindən nə gözləyirik?

Birinci növbədə  öyrəndiyi dövrə səyahət edərək ,o dövrü yaşayan və aktiv şəkildə oyrənən şəxsiyyət ;

bilik axtarışında olan ,əldə etdiyi informasiyanı lazımi biliyə transformasiya edən və onlardan istifadə edə bilən şəxsiyyət;

öz işinin mahiyyətini dərk  edə bilən,özünü qiymətləndirə bilən şəxsiyyət.

Bir sözlə,hərtərəfli inkişaf edən ,bacarıqlı şəxsiyyət və bacarıqlarını real həyatda realizə edə bilən şəxsiyyət.

   Tarix dərslərində layihə işinin bir neçə forması var.Onlardan üçünü sizə təqdim edirəm:

1)tarixi jurnalın buraxılışı;

2)tarix dərsliyinin hazırlanması;

3)diafilmin hazırlanması.  

   1.Tarixi jurnalın buraxılışı.

   Layihə kimi şagirdlərə mövzu ilə bağlı tarixi jurnalın hazırlanması tapşırılır.Şagirdlər kiçik qruplara bölünür, jurnalda tutduğları vəzifəyə uyğun tapşırıqlar verilir.Qrupları belə təşkil etmək olar:”Redaktorlar”,”İnformasiya şöbəsi”,”Analitik şöbə”,”Əyləncəli  bilik şöbəsi”,”Rəssam-tərtibatçı şöbəsi”.Hər şöbənin öz vəzifəsi var.Hər qrup vəzifəyə uyğun tapşırıq yerinə yetirir,lakin jurnal bir qrup tərəfindən deyil bütün qrupların iştirakı ilə yaranın.Rəhbər rolu isə redaktorlar yerinə yetirir.Bu layihə şagirdlər tərəfindən maraqla qarşılanır.Onlar bir-biri ilə məsləhətləşir,həm qrupdaxili ,həm də qruplararası əlaqə yaranır.Tarixi jurnalın adını isə bütün sinif birlikdə seçir.Şagirdləri bu işə xüsusilə mədəniyyət ,memarlıq mövzularını öyrənərkən cəlb etsəniz  daha maraqlı olar və səmərəli effekt verər.

   2.Əlyazma tarix dərsliyi.

   Müəyyən mövzunu öyrənərkən müxtəlif mənbələrdən,əlavə ədəbiyyatdan istifadə edərək yeni mövzunun paraqrafını şagirdlərə hazırlamaq tapşırılır.Müəllim mövzunu açıqlayır,şagirdlər qarşısında mövzu ilə bağlı problemli sual qoyur və tapşırığı izah edir. Müəllim şagirdlərə müxtəlif material təqdim edir.Şagirdlər kiçik qruplara bölünür  və “tarix dərsliyi” üçün müxtəlif mənbəldən istifadə edərək material hazırlayırlar.

İş alqoritmi belə ola bilər:

1)paraqrafın adını və planını formalaşdırmaq;

2)kiçik müəllif mətni yazmaq;

3)hadisələri xronoloji şəkildə düzmək;

4)”Lüğət”,”mənbə”,”tarixi portret” bölməsi üçün kiçik məqalə hazırlamaq;

5)şəkillər çəkmək.

Hər qrup müstəqil işləyir və sonda hazırladıqları  paraqrafı  təqdim edir.

3.Diafilmin hazırlanması.

   Şagirdlər qruplara bölünür.Mövzu ilə bağlı söhbət aparılır,tapşırıqlar verilir.Şagirdlər süjeti müəyyən edir,”kadrların”ardıcıllığını fikirləşirlər.Şagirdlər “kadrları” aralarında bölür,qrup daxilində hər kəs öz öhdəsinə düşən  “kadrı”hazırlamaq üçün işə başlayır.

   ”Kadr”-mətnlə müşahidə olan bir şəkil və ya kollaj ola bilər.”Kadrlar”olan  listlər bir-birinə yapışqanla və ya yapışqan lentlə birləşdirilir.Sonra diafilmin adı müəyyən olaraq ilk “kadrda” yazılır.Sonda hər qrup öz təqdimatlarını(diafilmlərini) digər qruplara nümayiş etdirir.

    Hər bir hazırlanan layihə maraqlı olmalı,şagirdlərin intelektual səviyyəsini artırmalı ,onlarda praktik bilik formalaşdırmalıdır.Lakin layihə işini tez-tez keçirməyi  də məsləhət görmürəm.Hər yarımildə 1 -2 dəfə keçirsəniz şagird üçün maraqlı olar.Xüsusi ilə 6,7,8,9-cu siniflərdə bu daha maraqla qarşılanır.

    Məqalənin hazırlanmasında istifadə olunan mənbələr:

1.A.V.Bıçkov ”Müasir məktəbdə layihə metodu”.

2.İ.S.Sergeev ”Şagirdlərin layihə işinin təşkili barədə”.

3.N.Y.Paxomova “Təhsil müəssisəsində dərs layihələri işinin təşkili”.