Məqaləni 8"s"sinfinin şagirdi
Yengibar
Bəşirli hazırladı.
Oğuz türkləri Qaraqoyunlular.
Qaraqoyunlu (Qaraca qoyunlu) tayfaları Yaxın və Orta Şərqin tarixində mühüm rol
oynamışlar. Oğuz tayfalarından olan Qaraqoyunlulara baharlılar başçıliq edirdilər.
Onların VII əsrdən Azərbaycanda yerləşməsi haqqında tarixi mənbələrdə məlumat
vardır. Əvvəllər Van gölünün cənubunda məskən salmış Qaraqoyunlular XIV əsrin 70-ci illərindən Ərzincanda,
Sivasda ümumən şərqi anadolunun şimal-şərq torpaqlarında möhkəmlənib, Ağqoyunlulara, Cəlairilərə və Teymurilərə
qarşı mübarizə aparmışlar. Baharlı sülalaləsinin banisi Bayram Xoca olmuşdur.
XIV əsrin 80-ci illərinin sonundan etibarən Cəlairilərlə mübarizədə bu tayfa
birləşməsi bir qədər zəiflədi. Qaraqoyunlu tayfa ittifaqını birləşdirmək cəhdləri
bir nəticə vermədi. Onun oğlu Qara Məhəmməd (1380-1389) Cəlairilərə mövcud
ziddiyyəti aradan qaldırmaq məqsədi ilə Cəlairi hökmdarı Sultan Əhmədlə qohum
oldu. Bu qohumluq hər iki tərəf arsında münasibətləri yaxşılaşmasına kömək
etdi. Vəziyyətdən istifadə edən Qara Məhəmməd mərkəzi Van olmaqla Qaraqoyunlu
tayfa ittifaqı hakimiyyətinin əsasını qoydu. Sonradan Azərbaycanda öz
ağalığını yaymağa çalışan Qara Məhəmməd
bu qohumluğa əhəmiyyət vermədi və 1382-ci ilin sentyabrında böyük qoşunla Təbrizə
hücum etdi. Şəhər ətrafında ciddi döyüşdə Qaraqoyunlu qüvvələri Cəlairi şahzadəsi
Şeyx Əliyə qalib gəldi. 1384-cü ildə Qara Məhəmməd Mardin Hökümdarı Məcdıdin
İsanın üzərinə yürüş etdi. Mardin hökümdarı müqavimət göstərmək istədi, lakin məğlub
oldu və Qara Məhəmmədlə qohumluq münasibətləri yaratdı. Bununla da tərəflər
arasında barışıq yarandı. 1385-ci ildə Qara Məhəmməd Mosul və Mardin arsındakı ərazinin
sahibi olan Misir Xocanı qahirəyə göndərərək Sultan Berqoqdan Suriyaya köçməyə
razılıq aldı. Qara Məhəmməd, eyni zamanda iki rəqiblə-Əmir Teymur və
Ağqoyunlularla mübarizə aparmalı oldu. Bir az əvvəl Ağqoyunlular tərəfindən məğlub
edilmiş Ərzincan hökümdarı Qara Məhəmməddən yardım alaraq onunla ittifaq
yaratmış və Ağqoyunluları məğlubiyyətə uğratmışdılar. 1387-ci ilin baharında
Teymur Naxçıvandan Qaraqoyunlular üzərinə hücuma keçdi. Qara Məhəmməd Çapaqçura
gəldi və burada sərt keçidləri tutaraq Teymurun qüvvələrini darmadağın etdi.
Qara Məhəmmədi ələ keçirə bilməyəcəyini görən Teymur Muş düzənliyindən çıxaraq
burdakı oymaqları qarət etdi, Hilatı, Vanı ələ keçirib İrana döndü. 1388-ci
ilin mayında Qaraqoyunlular Cəlairi əmrlərinin müqavimətini qıraraq Təbrizə
daxil oldular. Qaynaqların məlumatına görə Qara Məhəmməd və oğlu Bayram 1389-cu
ilin aprelində Qara Pir Həsən adlı digər Qaraqoyunlu əmiri tərəfindən qətlə
yetirildi. Lakin Qara Pir Həsən mübarizəni davam etdirə bilmədi. Qara Məhəmmədin
oğlu Qara Yusif atasının intiqamını almaq üçün 1392-ci ildə Pir Həsən bəylə
döyüşə girdi. Döyüş Qara Yusifin qələbəsi ilə başa çatdı. O Təbrizə doğru irəlilədi
və şəhəri tutdu lakin bir gündən sonra şəhərdən çıxdı. 1392-ci ildə Teymurilər
Van şəhərini tutdular və qarət etdilər. Qara Yusif bu məğlubiyyətdən sonra Cəlairilərlə
yaxınlaşdı, 1394-cü ildə Bağdad yaxınlığında Qaraqoyunlu və Cəlairilərin birləşmiş
qüvvələri ilə Teymurilər arasında baş vermiş döyüş Teymurilərin qələbəsi ilə
qurtardı. Göründüyü kimi XIV əsrin ikinci yarısında Azərbaycanın qərbində
yaranmış Qaraqoyunlu tayfa ittifaqı diqqəti cəlb etsə də daxili quruluşuna görə
möhkəm deyildi. Nəticədə tayfalar arasında mübarizələr ittifaqı zəiflədi və
1395-ci ildə bu ittifaq dağıldı. Lakin Qara Yusif tezliklə onu bərpa etdi və
Teymur əleyhinə ittifaq yaratmaq məqsədi ilə Cəlairi Sultan Əhmədlə birlikdə
Misirə getdi. Teymur Misir hakimindən dostların həbs edilməsini tələb etdi.
Misir hakimi Teymura qarşı Qaraqoyunlu və Cəlairi qüvvələrindən istifadə etmək
məqsədi ilə Teyurun təklifini rədd etdi. Ondan sonra taxtda oturan oğlu Sultan
Fərəc (1399-1412) Teymurla münasibətləri pozmaq xatirinə müttəfiqləri Dəməşqdə
həbsə aldı. Lakin Teymurun ölümünü eşidən kimi onları həbsdən azad etdi.
Mənbə:
Azərbaycan Tarixi 8
