Çinqisxan 1227-ci ildə Si-Sya tanqutlarının ölkəsinə yürüş vaxtı ölmüşdür. Onun ölümünün bir neçə versiyası var. Onlardan birinə görə, vəhşi atlara ov vaxtı sərkərdənin atı nədənsə qorxub və kənara sıçramışdı, xan isə atdan yıxılmışdır.
Bundan sonra qoca imperator özünü pis hiss etdi. Onun sərkərdələri yürüşü dayandırmağı və evə qayıtmaq istəyirdilər, amma Çinqisxan yürüşün davamında təkid etdi. Və hətta ölümündən əvvəl o tələb etdi ki, onun ölümü tanqutların üzərində son qələbəyə qədər gizli qalsın. Başqa versiyalara görə, Marko Polo yazırdı ki, xan oxla yaralanmadan öldü və hətta ildırım çaxmasından öldüyü versiyasını başqa səyahətçi Plano Karpine bildirmişdir. Lakin məhşur monqol əfsanəsinə görə, Çinqisxan tanqut xan arvadı tərəfindən vurulmuş yaradan öldü. Hiyləgərliyi və qəddarlığı ilə fərqlənən tanqut xanı Şidurxo-Xaqan onu özü göndərmişdir. Bu əfsanəyə görə, gözəl xanın boynunu dişləyir, yuxu arteriyaya zərər vurur, və xan qanaxmadan ölür.
Hər halda bütün alimlərin fikrinə üst-üstə düşür ki, xan 1227-ci ildə ölmüşdür və bu ölüm təbii olmamışdır.
Köhnə dünyanın 4/5-ini tutmuş dünya dövlətlərinin ən böyüyünün başçısı ,yarım milliard insanın hökmdarı, saysız-hesabsız sərvətlərin sahibi, o öz günlərinin sonuna kimi cah-calaldan və sərvətlərdən uzaq olmuşdur. Orta Asiyanın fəth edilməsindən sonra onun sərkərdələri çox gözəl türk dəmir geyimi və Dəməşq tiyəsi aldılar, amma Çinqisxan, baxmayaraq ki, silahın ehtiraslı həvəskarı idi, prinsipial olaraq onlar kimi etmədi və müsəlman cah-calalına laqeyd qaldı. O köçəri geyimini geyinməyə davam edirdi, qədim adətlərin tərəfdarı idi və öz xalqına Çin və müsəlman mədəniyyətlərinin təsirinə düşməməyi və adətlərə sadiq qalmağı vəsiyyət etmişdir.
Onun dəfn olduğu yer ciddi şəkildə gizlədilirdi. Qəbiri yerlə tənləşdirmək üçün min atın köməyi ilə torpaq tapdanaraq düzləşdirildi. Dəfn prosesində 2000 insan iştirak edirdi. Bu insanları dərhal mərasimin sonuna yaxın xanın qoşunundan 800 atlıi tikələrə doğradılar. Bu 800 döyüşçü də çox yaşamadılar: tezliklə onları edam etdilər ki,qəbrin yerini heç kim bilməsin. Sonra xüsusi patrullar yollanmışdılar ki, yaxında görünən hamını öldürsünlər.
Çoxlu sayda arxeoloqlar qəbirin axtarışına çıxanda,arxeoloqlar üçün monqol hökuməti tərəfindən tək şərt xar idi — onların böyük əcdadının cənazəsi narahat ediməsin. Ekspedisiyalar bu qəbirin axtarışına milyonlarla dollar xərclədi, amma onların səyləri hədər oldu.
Düzdür, ziddiyyətlərsiz keçinmədi. Hələ 1950-ci ildə Çində çinlilərin iddiası üzrə Sinxay-ın şimal əyalətində aşkar edilmiş böyük Çinqisxanın külü saxlanılan mavzoley tikilmişdir. Amma Urumçidə və Çinqisxanın qəbrini açanlardan biri olan tarix muzeyin rəhbəri professor Xu Çan inandırır ki, Çin mavzoleyində saxlanılan kül xana aid ola bilməz.
İndi yalnız elmi ekspertizanın nəticələrini gözləmək qalır. Əgər bu qəbirdə həqiqətən Çinqisxanın cənazəsi və xəzinələrini gizlədilibsə, onda bu tapıntını II-minilliyin ən böyük tapıntısı hesab etmək olacaq.
http://www.k-w.ru/fa/welsag/osag8/
